Ek Fiil Fiilde Anlam Kayması
Ek filler kaça ayrılır? Ek fiil nasıl yapılır? Türkçede ek fiil çekimleri nelerdir? Birleşik zamanlı fiiller nelerdir? Fiillerde anlam ,zaman, kayması nasıl olur?
Ek Fiiller ve Fiilde Zaman(Anlam) Kayması ile ilgili ders notunu indirmek için aşağıdaki linki tıklayınız.
İndirmek İçin Linki Tıklayınız: EK FİİL -FİİLLERDE ANLAM ZAMAN KAYMASI
EK-FİİL (EK-EYLEM): İsim soylu kelimelerin sonuna gelerek, onları yüklem yapan eklere ek-fiil denir.
Ek –fiil ekleri şunlardır: -dır, -idi, -imiş, -ise /“imek” fiilinin ek olarak kullanımıdır.
Genellikle bitişik yazılır. / Ek-fiillerin iki temel görevi vardır:
*İsim soylu bir sözcüğü kip eklerinden bazılarını getirerek çekimler.
*Basit zamanlı bir fiile bazı kip eki getirerek birleşik zamanlı yapar.
A-İsim Soylu Sözcükleri Çekimler:
İsim soylu sözcükleri -şart kipi hariç-çekimleyerek yüklem haline getirir. Olumlu-olumsuz-soru şeklinde çekimleri vardır.
1.Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı:
Öznenin başkasından duyulan bir oluş içinde bulunduğunu gösterir. -mış-miş-muş-müş ekleri getirilerek yapılır. İçinde bulunulan zamandır.
Şahıslar | Olumlu | Olumsuz | Olumlu Soru | Olumsuz Soru |
1.Tekil | Güzel-miş-im | Güzel-değil-miş-im | Güzel-mi(y)-miş-im? | Güzel-değil-mi(y) -miş-im? |
2.Tekil | Güzel-miş-sin | Güzel-değil-miş-sin | Güzel-mi(y) miş-sin? | Güzel-değil-mi(y) -miş-sin? |
3.Tekil | Güzel-miş | Güzel-değil-miş | Güzel-mi(y) miş? | Güzel-değil-mi(y) -miş? |
1.Çoğul | Güzel-miş-iz | Güzel-değil-miş-iz | Güzel-mi(y) miş-iz? | Güzel-değil-mi(y) -miş-iz? |
2.Çoğul | Güzel-miş-siniz | Güzel-değil-miş-siniz | Güzel-mi(y) miş-siniz? | Güzel-değil-mi(y) -miş-siniz? |
3.Çoğul | Güzel-ler-miş | Güzel-değil-ler-miş | Güzel-ler-mi(y) miş? | Güzel-değil-ler-mi(y) -miş? |
2-Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı
Öznenin önceden içinde bulunduğu bir oluşu bildirir. İsim soylu sözcüklere -dı-di-du-dü; -tı-ti-tu-tü ekleri getirilerek yapılır.
Şahıslar | Olumlu | Olumsuz | Olumlu Soru | Olumsuz Soru |
1.Tekil | Çalışkan-dı-m | Çalışkan-değil-di-m | Çalışkan-mı(y)-dı-m? | Çalışkan-değil-mi(y)-di-m? |
2.Tekil | Çalışkan-dı-n | Çalışkan-değil-di-n | Çalışkan-mı(y)-dı-n? | Çalışkan-değil-mi(y)-di-n? |
3.Tekil | Çalışkan-dı | Çalışkan-değil-di | Çalışkan-mı(y)-dı? | Çalışkan-değil-mi(y)-di? |
1.Çoğul | Çalışkan-dı-k | Çalışkan-değil-di-k | Çalışkan-mı(y)-dı-k? | Çalışkan-değil-mi(y)-di-k? |
2.Çoğul | Çalışkan-dı-nız | Çalışkan-değil-di-niz | Çalışkan-mı(y)-dı-nız? | Çalışkan-değil-mi(y)-di-niz? |
3.Çoğul | Çalışkan-lar-dı | Çalışkan-değil-ler-di | Çalışkan-lar-mı(y)-dı? | Çalışkan-değil-ler-mi(y)-di? |
3-Ek Fiilin Geniş Zamanı
Ek-fiilin geniş zamanı, aynı zamanda ek-fiilin şimdiki zamanını karşılar.
Ek fiilin geniş zaman eki –dır (–dir, –dur, –dür, –tır, –tir, –tur, –tür) dır. “-dır” ek-fiili sadece 3.şahıslarda kullanılır. Birinci ve ikinci şahıs çekimlerinde –dir yerine şahıs ekleri kullanılır
Şahıslar | Olumlu | Olumsuz | Olumlu Soru | Olumsuz Soru |
1.Tekil | Zengin-im | Zengin-değil-im | Zengin-mi(y)-im? | Zengin-değil-mi(y)-im? |
2.Tekil | Zengin-sin | Zengin-değil-sin | Zengin-mi-sin? | Zengin-değil-mi-sin? |
3.Tekil | Zengin-dir | Zengin-değil-dir | Zengin-mi-dir? | Zengin-değil-mi-dir? |
1.Çoğul | Zengin-iz | Zengin-değil-iz | Zengin-mi(y) iz? | Zengin-değil-mi(y)-iz? |
2.Çoğul | Zengin-siniz | Zengin-değil-siniz | Zengin-mi-siniz? | Zengin-değil-mi-siniz? |
3.Çoğul | Zengin-ler-dir | Zengin-değil-ler-dir | Zengin-ler-mi-dir? | Zengin-değil-ler-mi-dir? |
4-Ek Fiilin Şart Kipi:
Ek fiilin şartı ise, (-sa) dir.
Ek fiilin şartı olan –ise isim ve isim soylu kelimelere geldiğinde onları yüklem yapmaz; sadece cümleye şart anlamı kazandırır. Soru ve olumsuz Çekimleri yoktur.
Şahıslar | Olumlu | Olumsuz |
1.Tekil | Tembel-se-m | Tembel-değil-se-m |
2.Tekil | Tembel-se-n | Tembel-değil-se-n |
3.Tekil | Tembel-se | Tembel-değil-se |
1.Çoğul | Tembel-se-k | Tembel-değil-se-k |
2.Çoğul | Tembel-se-niz | Tembel-değil-se-niz |
3.Çoğul | Tembel-ler-se | Tembel-değil-ler-se |
B-Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapar.
Üç şekilde yapılır.
1.Rivayet Birleşik Zaman:
Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra “imiş” ek-fiili getirilerek yapılır. “imiş” ek-fiili de genellikle bitişik yazıldığı için “i” düşer ve “-miş” hâlini alır. Aşağıda bazı basit zamanlı filleri rivayet birleşik zamanlı hale getirdik.
Basit Zamanlı fiil+miş şeklinde çekimlenir.
Şahıslar | Olumlu | Olumsuz | Olumlu Soru | Olumsuz Soru |
1.Tekil | Gel(i)-yor-muş-um | Gel-me-se(y)-miş-im | Gel-ecek-mi(y)-miş-im? | Gel-mez-miy-miş-im? |
2.Tekil | Gel(i)-yor-muş-sun | Gel-me-se(y)-miş-sin | Gel-ecek-mi(y)-miş-sin? | Gel-mez-miy-miş-sin? |
3.Tekil | Gel(i)-yor-muş | Gel-me-se(y)-miş | Gel-ecek-mi(y)-miş? | Gel-mez-miy-miş? |
1.Çoğul | Gel(i)-yor-muş-uz | Gel-me-se(y)-miş-iz | Gel-ecek-mi(y)-miş-iz? | Gel-mez-miy-miş-iz? |
2.Çoğul | Gel(i)-yor-muş-sunuz | Gel-me-se(y)-miş-siniz | Gel-ecek-mi(y)-miş-siniz? | Gel-mez-miy-miş-siniz? |
3.Çoğul | Gel(i)-yor-lar-mış | Gel-me-se-ler-miş | Gel-ecek-ler-mi(y)-miş? | Gel-mez-ler-miy-miş? |
2-Hikaye Birleşik Zaman:
Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra “idi” (-dı, -di, …) getirilerek oluşturulur. “idi” ek-fiili de genellikle bitişik yazıldığı için “i” düşer ve “-di” hâlini alır. Aşağıda bazı basit zamanlı filleri hikaye birleşik zamanlı hale getirdik.
Şahıslar | Olumlu | Olumsuz | Olumlu Soru | Olumsuz Soru |
1.Tekil | Bak-tı(y)-dı-m | Bak-ma-sa(y)-dı-m | Bak-malı-mı(y)-dı-m? | Bak-ma-mış-mı(y)-dı-m? |
2.Tekil | Bak-tı(y)-dı-n | Bak-ma-sa(y)-dı-n | Bak-malı-mı(y)-dı-n? | Bak-ma-mış-mı(y)-dı-n? |
3.Tekil | Bak-tı(y)-dı | Bak-ma-sa(y)-dı | Bak-malı-mı(y)-dı? | Bak-ma-mış-mı(y)-dı? |
1.Çoğul | Bak-tı(y)-dı-k | Bak-ma-sa(y)-dı-k | Bak-malı-mı(y)-dı-k? | Bak-ma-mış-mı(y)-dı-k? |
2.Çoğul | Bak-tı(y)-dı-nız | Bak-ma-sa(y)-dı-nız | Bak-malı-mı(y)-dı-nız? | Bak-ma-mış-mı(y)-dı-nız? |
3.Çoğul | Bak-tı-lar-dı | Bak-ma-sa-lar-dı | Bak-malı-lar-mı(y)-dı? | Bak-ma-mış-lar-mı(y)-dı? |
3-Şart Birleşik Zaman:
Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra “ise” ek-fiili getirilerek yapılır. “ise” ek-fiili de genellikle bitişik yazıldığı için “i” düşer ve “-se” hâlini alır.
Şahıslar | Olumlu | Olumsuz | Olumlu | Olumsuz |
1.Tekil | Gül-ecek-se-m | Gül-mü-yor-sa-m | Sev-miş-se-m | Sev-me-di(y)-se-m |
2.Tekil | Gül-ecek-se-n | Gül-mü-yor-san | Sev-miş-se-n | Sev-me-di(y)-se-n |
3.Tekil | Gül-ecek-se | Gül-mü-yor-sa | Sev-miş-se | Sev-me-di(y)-se |
1.Çoğul | Gül-ecek-se-k | Gül-mü-yor-sa-k | Sev-miş-se-k | Sev-me-di(y)-se-k |
2.Çoğul | Gül-ecek-se-niz | Gül-mü-yor-sa-nız | Sev-miş-se-niz | Sev-me-di(y)-se-niz |
3.Çoğul | Gül-ecek-ler-se | Gül-mü-yor-lar-sa | Sev-miş-ler-se | Sev-me-di-ler-se |
Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması
Fiil çekimlerinde kullanılan kip ve zaman ekleri her zaman kendi anlamlarında kullanılmaz. Bu ekler birbirlerinin yerlerine de geçebilir.
Elbette bu, cümlenin anlamıyla ilgilidir. Kısaca, cümlede yüklemin çekimlendiği kip veya zamanla işin yapıldığı kip veya zamanın farklı olmasına anlam kayması denir.
“Sizi yarın burada bekliyorum.” Biçimce: Şimdiki Zaman Anlamca: Gelecek Zaman
“O her gün aynı saatte yola çıkıyor.” Biçimce: Şimdiki Zaman Anlamca: Geniş Zaman
“Üç yaşındayken babasını kaybediyor.” Biçimce: Şimdiki Zaman Anlamca: Geçmiş Zaman
“Bu dilekçeyi sonra yazarsınız.” Biçimce: Geniş Zaman Anlamca: Gelecek Zaman
“Keloğlan’ın yolu bir gün bir kasabaya düşer.” Biçimce: Geniş Zaman Anlamca: Geçmiş Zaman
“Bu cami Osmanlıdan kalma bir eser olacak.” Biçimce: Gelecek Zaman Anlamca: Gereklilik Kipi
“Şöyle buyrun efendim!” Biçimce: Emir Kipi Anlamca: İstek Kipi
“Sabah erkenden kalkar, çantanı hazırlarsın.” Biçimce: Geniş Zaman Anlamca: Emir Kipi
“On dakika içinde bu eşyalar taşınmalı.” Biçimce: Gereklilik Kipi Anlamca: Emir Kipi
“Dışarı çıkınca bir de ne göreyim!” Biçimce: İstek Kipi Anlamca: Geçmiş Zaman
“Babam, bu habere çok sevinir.” Biçimce: Geniş Zaman Anlamca: Gelecek Zaman
“Her zaman buraya uğruyor.” Biçimce: Şimdiki Zaman Anlamca: Geniş Zaman
“Buyurun, kime baktınız?” Biçimce: Geçmiş Zaman Anlamca: Şimdiki Zaman
“Bu soruları daha sonra çözeriz.” Biçimce: Geniş Zaman Anlamca: Gelecek Zaman
“Şimdi, sen de beni düşünürsün.” Biçimce: Geniş Zaman Anlamca: Şimdiki Zaman
“O, bize her zaman yardım ediyor.” Biçimce: Şimdiki Zaman Anlamca: Geniş Zaman
“Ayakkabı siparişim yarın geliyor.” Biçimce: Şimdiki Zaman Anlamca: Gelecek Zaman
“Birlikte aldığımız kazak sana çok yakışmış.” Biçimce: Duyulan G.Zaman Anlamca: Görülen G. Zaman
“Lütfen, ona zarar vermeyin” Biçimce: Emir Kipi Anlamca: İstek Kipi
“Karnemdeki notlarım 100 olsa.” Biçimce: Şart Kipi Anlamca: İstek Kipi
“Merak etme, birazdan gelir.” Biçimce: Geniş Zaman Anlamca: Gelecek Zaman
“Beni arayan Ayşe olacak.” Biçimce: Gelecek Zaman Anlamca: Gereklilik Kipi
Yukarıdaki örneklerde cümlelerde kullanılan kip ve zaman ekleri, başka kip ve zaman eklerinin yerine kullanılmıştır.
